ޢަބްދުލްޢަޒީޒު ޖަމާލު އަބޫބަކުރު (މާވަށް)
ބަހެއްގައި ބޭނުންކުރާ ލަފުޒުތަކެއް އެއްފަހަރާ އުފަންވެ ނުވަތަ ބޭނުންނުކޮށް ހުރި ގިނަ ލަފުޒުތަކެއް އެއް ފަހަރާ ބޭނުންކުރާން ފެށުމަކީ ނުވަތަ، އާ އެތައް ލަފުޒެއް ނުވަތަ އެތައް މަފުހޫމެއް އެއް ފަހަރާ ބަސްފޮތަށް ވަނުމަކީ ބަސްވާރުން ވެސް މާ ގިނައިން ތަޖުރިބާ ކުރައްވައިފައި ވާނެ ކަމެއް ނޫނެވެ. މިއީ މި ކަން ހަމައެކަނި ރާއްޖޭގައި އޮތް ގޮތެއް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް”ކޮވިޑް-ނަވާރަ“ ވެފައިވަނީ މުޅި ދުނިޔޭގެ އިޖުތިމާޢީ އިޤްތިޞާދީ އަދި އަދަބީ ވެއްޓަށް ވެސް ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް ގެނުވި އެއްޗެކެވެ.
ބޭރު ބަސްބަހުގައި ވެސް ކުރީން އުފެދި، ބޭނުންކުރާން ނުޖެހި ހުރި ވަރަށް ގިނަ ލަފުޒުތައް ކޮވިޑާ ގުޅިގެން ފެންމަތިވިއެވެ. އެހެންވެ ބައެއް މީހުންނަށް ހީވީ އަލަށް ލަފުޒުތަކެއް އުފެއްދީ ކަމަށެވެ. މިކަން މިހެންވީ ހަމައެކަނި ދިވެހި ބަހަކަށް ނޫނެވެ. ބޭރު ބަސްބަހުގައި ވެސް މިކަން ހުރީ ހަމަ މިހެންނެވެ. އަޅުގަނޑު މައުޟޫޢާއިގެން ކުރިޔަށް ދިޔުމުގެ ކުރީން ބައެއް މިސާލުތައް ދަންނަވައިލާނަމެވެ.
ލަކްޝަދީބަކީ، އިންޑިޔާގެ މަރުކަޒީ ސަރުކާރުގެ ރަސްކަން ހިނގާ އަތޮޅެކެވެ. މި އަަތޮޅުގައި މީހުން ދިރިއުޅޭ ދިހަ ދީބާއި މީހުން ނޫޅޭ ކިތައްމެހައި ދީބުތަކެއް އެބަ ހުއްޓެވެ. މި އަތޮޅުގެ އާބާދުވެފައިވާ ދިހަ ދީބު ތެރެއިން މަލިކަކީ އެއްދީބެވެ. އިންޑިޔާގެ ހުޅަނގު ދެކުނު އިމަކީ މިއެވެ. މަލިކާއި އެއްމެ ކައިރީގައިވާ ކަލްޕޭންޏާއި، ލަކްޝަދީބުގެ މައިދީބު ކަވަރައްތިއާއި އަދި ކޮޗިން މަލިކު އޮތީ ތަރުތީބަށް 114 މޭލު، 136 މޭލު، 215 މޭލު ފޭގައި އެވެ. 
އަމިއްލަ ނަފުސް އަމިއްލައަށް އިންޞާފުކުރުމަކީ (ޖަޖްކުރުމަކީ) ކުރަންޖެހޭކަމެކެވެ. ކޮންމެ މީހެއްގެ މައްޗަށްވެސް އޮތްކަމެކެވެ. އެމީހެއްގެ ހަޔާތުގެ ދަތުރުގެ ދިގު-ކުރުމިން ބުނާކަށް އެކަކަށް ވެސް ނޭނގޭނެއެވެ. ތިބާ މާދަމާއަށްޓަކައި ކިތަންމެ ބޮޑު ކަންތައްތަކެއް ރޭވިނަމަވެސް އެކަންތައްތަށް ދުށުމުގެ ނަސީބު ތިބާއަށް ނުލިބިދާނެއެވެ. ޙަަޔާތުގެ ދަތުރުގައި ކިތަންމެ މޮޅު ޕްލޭނުތަކެއް ކުރިނަމަވެސް އެކަން ޙާޞިލް ނުވެދާނެއެވެ. އަދި އެ ދުވަސް ނުފެނިދާނެއެވެ. މާދަމާއަކީ ތިމާއަށް އޮތް ދުވަހެއް ނޫނެވެ. އެކަން ޤަބޫލުކުރާން އެބަޖެހެއެވެ.
ހުކުރު ޚުޠުބާ ފަދަ ދީނީ މުހިންމު ލިޔުންތަކާއި ރާއްޖޭގެ ޤާނޫނުތައް ފަދަ މުހިންމު ޤާނޫނީ ލިޔުންތަކާއި ޝަރުޢީ ލިޔުންތަކަކީ ކޮންމެހެން ވެސް ކުށުން ސަލާމަތްވެފައިވާންޖެހޭނެ ލިޔުންތަކެކެވެ. އެހެނީ އެންމެން އެންމެ ބޮޑަށް އިޙުތިރާމްކުރާނީ މި ފަދަ ލިޔުންތަކަށެވެ. އަދި ނަމޫނާއަކަށް ވެސް މި ފަދަ ލިޔުންތައް މީހުން ބަލާނެއެވެ. ނަމަވެސް މި ފަދަ ލިޔުންތަކުން ބަހުގެ ބައެއް ހަމައަށް ސަމާލުކަން ނުދީ ހުންނަ ތަން ފެނުމަކީ ވަރަށް ދެރަވާ ކަމެކެވެ. މި މައުޟޫޢުގެ ދަށުން މިއަދު އަޅުގަނޑު ފާހަގަކޮށްލާން މި އުޅެނީ ހަމަ އެންމެ ނުކުތާއެކެވެ.
އިންޑިޔާކަނޑުގެ ބިޔަ ސިންގާ ރާޅުތަކުގެތެރޭގައި ގަތާލެވިފައިވާ މުތީތަކެއްފަދައިން ދުނިޔޭގެ ޗާރޓުގައި ފާހަގަކުރެވޭ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ކުދިޖަޒީރާ ރަށްތަކުގައި ދިވެހިން ދިރިއުޅެމުންދާތާ އެތައް ވޭލާތަކެއް ފާއިތުވެގެން ހިނގައްޖެއެވެ. މީސްކޮޅުމަދު، ބިމުގެ ގޮތުން ކުޑަތަނެއް ކަމަށްވީނަމަވެސް ރާއްޖެ އޮތީ އިންޑިޔާކަނޑުގައިކަމުން، އެހިސާބުގައި އެކިދުވަސްވަރު އަޅަމުންދިޔަ އާރާއިބާރުގެ އޮއިގެތެރޭ ދިވެހިންނާއި ދިވެހިރާއްޖެއަށް ވަރަށް ޚާއްސަކަމެއް ދެވުނެވެ.
ޢަބްދުﷲ ރަޝީދު މ.
އަލިފުށީ މީހުންނަކީ އެއްވެސް އިރަކު ދަނޑުވެރިކަން ކުރާ ބައެއްނޫނެވެ. އެ މީހުންގެ ތެރޭގައި މަސްވެރިން ވެސް ވަރަށް މަދެވެ. އަލިފުށީ މީހުންގެ ކަމަކީ ވަރަށް މޮޅަށް އޮޑިދޯނިފަހަރު ބަނުމެވެ. އެހެނަސް ކޮވިޑް 19 މުޅި ދުނިޔެއަށް ފެތުރި، ރާއްޖެއަށް ވެސް އެ ރޯގާ އައި ފަހުން، ރާއްޖޭގައި ދަނޑުވެރިކަން ކުރުން އިތުރުކުރުމުގެ މަޝްރޫޢުގެ ދަށުން، އަލިފުށީގައި ވެސް ދަނޑުވެރިކަން ކުރާން ބޭނުންވާ މީހުންނަށް ދަނޑުބިން ދޫކުރާ ގޮތަށް ހަމަޖެހުނެވެ. 
އާދައިގެ ނަސަރު ލިޔުމާއި ޅެންވެރިކަމުގެ ލިޔުމާ ދެމެދު ތަފާތުތަކެއް ހުންނަކަމީ އެންމެންނަށް ވެސް އެނގޭނޭ ކަމެކެވެ. އެންމެ ބޮޑު ތަފާތަކީ ޅެންވެރިކަމުގެ ޢިބާރާތްތައް ވަޒަން ބަހުރުވައިން ހުންނަ ހުރުމެވެ. އަދި އެހެން ބައެއް ކަންކަމުގައި ވެސް ތަފާތުތަކެއް ހުރެއެވެ. ލަފުޒުގެ ތަރުތީބުގައި ވެސް ތަފާތުތަކެއް ހުރެދާނެއެވެ. ގަވާއިދުގެ ބައެއް ކަންކަން ދޫކޮށްލުމަކީ ޅެންވެރީންނަށް ހުއްދަކަމެކެވެ. އެ މީހުންނަށް އިޚުތިޔާރު ލިބިގެންވާ ކަމެކެވެ. މިއީ މަޝްހޫރު ޅެންވެރީން އެއްބަސްވާ ހަމައެކެވެ. މީގެ މާނައަކީ ލަފުޒުތަކުން އަކުރުތަކާއި ފިލިތައް އުނިކޮށް ގަވާއިދު ހަލާކުކޮށްލުމެއް ނޫނެވެ. އަދި ބޭނުމެއް ނެތް، މާނައެއް ނެތް "ކޮރު އަކުރު" ވައްދައިގެން ޅެންބައިތު ގަޑުބަޑުކުރުމެއް ވެސް ނޫނެވެ. އެހެންކަމުން ކޮރު އަކުރާއި ކޮރު ފިއްޔާ މެދު މި ފަންނުގެ މާހިރުން ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތާއި، ކޮރު އަކުރާއި ކޮރު ފިއްޔަކީ ކޮބައިކަމާއި، ޢާއްމު ލިޔުންތަކުގައި (ނަސްރުގައި) ހުއްދަ ނޫން، އެކަމަކު ޅެންބަހުރުވައިގައި ބަހުގެ ޢާއްމު ގަވާއިދާ ޚިލާފު، ހުއްދަ މިންވަރަކީ ކޮބައިތޯ ބަލައިލާން ގަސްތުކުރަމެވެ.
ބޮޑުފާރަކީ، ދިފާޢީ ފާރެވެ. ދުސްމިނުންގެ އުންޑަތަކުން ވަޠަނާއި މުވާޠިނުންގެ ދިފާޢުގައި ލާފައި ހުންނަ ފާރެވެ. އެއީ، އިންފާރެއް ނޫނެވެ. އިންފާރަކީ އިންފުޅަފެވެ. މިޒަމާނު ދޫމަތީ އޮންނަ "ބޯޑަރ ލައިން" އެވެ. ބޮޑުފާރު ފޫހިނގައްޖިއްޔާ ދުސްމިނުންގެ އުންޑަތައް ނާރައެއް ނުހުންނާނެއެވެ.
ދިވެހިބަސް ހެޔޮ ގޮތުގައި ބޭނުންކުރުމަކީ އަޅެ ފަހެ މާ ދެރަ ކަމަކީ ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ އެ ގޮތަށް ބޭނުންކުރަން އުނދަގުލީ ހެއްޔެވެ؟ މިހެން މި ދެންނެވީ ހަމަ ބެލުމެއް ނެތި އެބަޔަކު ހިތަށް އެރި ގޮތަކަށް ދިވެހިބަސް ލިޔެނަގަމުން ގެންދާތީ އެވެ.
ދެކުނު އޮސްޓްރޭލިޔާ ޔުނިވަރިސީޓިން 2018 ވަނަ އަހަރުގެ ޖުލައިމަހުގެ ފަހުކޮޅުގައި ކުރި ސައެންސީ ދިރާސާތަކުން ލިބުނު ނަތީޖާތަކާމެދު މުޅި ދުނިޔެ ވަނީ އަޖައިބުވެ އަންތަރީސް ވެފައެވެ. އެއީ ޒަމާންވީ ބަލިތަކަށް (ކްރޮނިކަލް ބަލިތަކަށް) ފަރުވާ ދިނުމާ ބެހޭގޮތުން ކުރި ދިރާސާތަކެކެވެ. މި ދިރާސާތަކުން، މި ފަދަ ބަލިތަކަށް ފަރުވާ ދިނުމުގައި ތަބާވާންވީ އައު ގޮތްތަކެއް ހާމަވެގެންދިޔައެވެ. މި ނިޒާމަށް 2 : 5 ނިޒާމޭ ކިޔައިފައި ވެއެވެ. މި ދިރާސާއިން ކަށަވަރުކޮށްދިން ގޮތުގައި މި ގޮތަށް ރޯދަ ހިފުމުން ލިބޭ ފައިދާތައް އިންތިހާއަށް ބޮޑެވެ. އަދި އެހާމެ ގިނައެވެ. މި ދިރާސާ ބުނާ 2 : 5 ނިޒާމަކީ ކޮބައި ހެއްޔެވެ؟ 
ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ މައިގަނޑު މައުޟޫއަކީ އިލާހީ ހިދާޔަތުގެ ވާހަކަކަން ކަނޑައަޅާލުމަށް ފަހު، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އަސާސީ ތަޢުލީމާތުތައް މިސޫރަތުގައި ބަޔާން ކުރެވިފައިވެއެވެ. އެގޮތުން އެންމެ ފުރަތަމަ މާތްﷲ ވޮޑިގެންވާކަން ފާހަގަ ކުރެވިފައި ވެއެވެ. މިގޮތުން މިސޫރަތުގައި މާތްﷲގެ މުހިއްމު ސިފަފުޅެއް، ތަސައްވުރެއް، ހުށަހަޅާލެވިފައި ވެއެވެ އެކަލާނގެއީ 'އަލް ގައްޔޫމު' ކަމުގައި ބަޔާންކުރެވި ސިފަކުރެވިފައި ވެއެވެ. އެކަލާނގެއީ އެކަލާނގެ ވޮޑިގެންވުމުގައި، އެހެން އެއްވެސް ފަރާތެއްގެ އެހީއަކަށް ބޭނުންވެ ވޮޑިގެންނުވާ، އަމިއްލަ ޒާތީ ފުދުންތެރިކަން ލިބިވޮޑިގެންވާ، މުޅި ވުޖޫދުގެ ފަނާރު ކަމުގައެވެ. އަސްލު ކަމުގައެވެ. އަދި، އިންސާނާގެ ބުއްދި އާއި ވިސްނުން ބޭނުންކޮށްގެން، މިކަން، މާތްﷲ ވޮޑިގެންވާކަން، ރަނގަޅަށް ދެނެގަނެވޭނޭ ކަންވެސް މިސޫރަތުގައި ބަޔާކޮށްދެވިފައި ވެއެވެ. އިންސާނީ ތާރީޚު ފެށުނީއްސުރެން، މީސްތަކުންގެ ތެރެއަށް ރަސޫލު ބޭކަލުން ފޮނުއްވައި، އެބޭކަލުންގެ ގައުމުތަކުގެ މީސްތަކުންނަށް ކެނޑިނޭޅި އުނގަންނައިދެއްވި އުނގަންނައި ދެއްވުމަކީ މިއީ ކަންވެސް ބަޔާން ކުރެވިފައި ވެއެވެ. އަދި، މިކަން ދެނެގެނެ، މާތް ﷲއަށް އީމާންވެ، މި އީމާންކަން ނިޔާކުރާ ގޮތެއްގައި މުއުމިނާގެ ހަޔާތް ބައްޓަންކުރުމަށް، މިސޫރަތުގައި، މީސްތަކުންނަށް ގޮވާލައި، ދައުވަތުދެވިފައި ވެއެވެ.